Hide

Hanes Eglwysi Annibynnol Cymru.

hide
Hide

(History of the Welsh Independent Churches)

By Thomas Rees & John Thomas; 4 volumes (published 1871+)

See main project page

Proof read by Maureen Saycell (March 2008)

Pembrokeshire section (Vol 3) - Pages 30 - 43

  • (Continued)  TYDDEWI  (Rhodiad chapel - St David's parish)
  • BEREA (St David's parish) (with translation)
  • RHOSYCAERAU  (St Nicholas parish)(with translation)
  • ABERGWAUN  (Fishguard) (with translation)
  • REHOBOTH  (Mathry parish)(with translation)
  • BRYNBERIAN  (Nevern parish)(with translation)
  • FELINDRE  (Bayvil parish)(with translation)
  • GLANDWR  (Llanfyrnach parish) (with translation)

 


30 - 43

30

(Continued)   TYDDEWI  (Rhodiad chapel - St David's parish)

.............bu farw ei wraig ar ol bod yn dihoeni mewn gwaeledd am ddwy flynedd, a gadawyd yntau gydag wyth o blant bach, a'r hynaf o honynt heb fod ond ychydig dros ddeg oed. Ond nid ymollyngodd mewn un modd, ond ymaflodd o ddifrif yn ei waith, gan ymddiried yn ei Dduw. Gwelodd ddau o'i feibion yn parotoi i'r weinidogaeth, a gwelodd ei fab arall yn ddiacon defnyddiol yn yr eglwys yn Nhyddewi, a'i ferched mewn amgylchiadau bydol cysurus, yn aelodau crefyddol, yn wragedd i swyddogion eglwysig, a'r ieuengaf o honynt yn wraig i Mr. Simon Evans, Hebron, yr hwn sydd yn olynydd teilwng o'i dad-yn-nghyfraith yn ngweinidogaeth yr enwad yn sir Benfro. Dichon mai yn ei deulu, wedi y cwbl, y gwelid ef i fwyaf o fantais. Rhodiodd yn mherffeithrwydd ei galon o fewn ei dy. Yr oedd ei aelwyd yn ysgol, a phawb arni yn derbyn addysg, ac nid anghofir gan lawer o'r rhai a gawsant yr hyfrydwch o ymweled a Threliwyd, pan oedd ef yno, a'i blant o'i gylch, yr oriau hapus a dreulient ynghyd. Mae Mr Grifflths yn ei ysgrif yn adgofio un amgylchiad a ddigwyddodd pan oedd ef vn Machynlleth, nas gallwn ymatal heb ei gofnodi yma. Rhoddwn ef i lawr yn ngeiriau Mr Griffiths ei hun. "Yr oedd yn eglwys Machynlleth un hen wr tlawd ag oedd yn gyflawn ei ddawn mewn gweddi, a byddai yn aml yn cael ei alw i weddi yn y cyfarfodydd eglwysig. Yr oeddwn wedi sylwi arno pan. y byddai yn gweddio, drosof fi yn neillduol, gyda golwg ar hyn, ei fod yn helaeth iawn. Yr oeddwn i raddau yn anfoddlawn iddo, am fy mod yu ofni ei fod yn gwenieithio i mi. Yr oedd mab iddo yn gofalu am fy ngheffyl i'w lanhau a'i fwydo. Un hwyr Sabboth pan oeddwn yn myned i Aberhosan, ac oddiyno yn mhellach boreu dranoeth, dywedais wrth y bachgen na byddai raid iddo feddwl am y ceffyl, am nad oeddwn yn bwriadu dychwelyd y noswaith hono. Ond wedi hyny daeth angenrheidrwydd am i mi ddychwelyd, ac wedi rhoddi y ceffyl yn y ty, aethum yn union i hysbysu i'r bachgen ei fod yno. Yr oedd ei dad yn byw mewn heol gul, fach, yn troi o'r heol fawr. Pan aethum yn agos at y ty, deallais fod yr hen wr ar y weddi deuluaidd. Felly neseais mor ddistaw ag y gallwn at y drws. Clywais ef yn gweddio yn daer iawn dros ei deulu bob yn un ac un, yna am fendith ar waith y dydd hwnw, yna dros weinidogion y gair yn gyffredinol, ac yna droswyf finau yn neillduol. Ac os oedd yn helaeth. yn y cyfarfodydd eglwysig, yr oedd yn llawer mwy felly yn awr, ac yn ymddangos i mi yn ddifrifol iawn, a chyda theimlad dwys. Nis gallaswn lai na wylo wrth ei glywed, a'm calon yn ddirgel yn rhoi ei hamen gyda phob deisyfial. Gwyddwn nas gallasai fod ganddo un dychymyg fy mod i yn ei glywed. Dywedais yn fy meddwl - ' Gweddia faint fynot ti droswyf fi yn gyhoedd bellach, ni feddyliaf byth. dy fod yn gwenieithio i mi.' Yr oeddwn yn teimlo yn euog am fy mod wedi coleddu y meddwl hwnw am dano. Teimlais wedi hyny lawer o gysur a chalondid wrth feddwl ei fod ef, ac eraill o'r fath, yn gweddio yn ddifrifol felly drosof." Nis gwyddom pwy oedd y gwr tlawd duwiol hwnw, gan nad yw ei enw wedi ei adael i ni, ond y mae yn dda genym gael cofnodi y ffaith, a chyda hyny, yr ydym yn canu yn iach i'r hybarch Griffiths, Tyddewi.

 

BEREA

(St David's parish)

Yr ydym eisioes wedi rhoddi hanes yr achos yma yn ei gyfnod cyntaf yn nglyn a Thyddewi. Rhodiad oedd y cyff gwreiddiol hyd nes yr ymwahanodd

31

yr achos yn ddwy gaingc yn Nhyddewi a Berea. Gelwir y rhan uchaf o blwyf Dewi y Cylchmawr, ac y mae Berea yn sefyll yn y Cylch hwnw. Yn Pwllcaerog, yn ymyl yma, fel y crybwyllasom eisioes, y pregethwyd y bregeth gyntaf gan yr Annibynwyr yn y plwyf, a thraddodwyd yno ganoedd o bregethau o bryd i bryd, a byddai pregethwyr wrth dynu eu cyhoeddiadau i fyned trwy y wlad i bregethu yn trefnu i fod yn Pwllcaerog, fel pe buasai yno gapel, ac ni wyddai llawer nes dyfod i'r lle nad felly yr ydoedd. Ar ol hyny bu pregethu ar gylch bob mis ar brydnawnau Sabboth mewn tri lle yn y gymydogaeth, sef Trefochlyd, Caerhys, a Pwllcaerog, a phregethid gan bregethwyr o wahanol enwadau, oblegid yr oedd ychydig Fethodistiaid a Bedyddwyr yn gystal ag Annibynwyr yn yr ardal. Yr oedd cyfarfodydd gweddi a chyfeillachau crefyddol yn cael eu cynal yn yr aneddau hyn yn achlysurol, ac yr oedd math o ysgol Sabbothol yn cael ei chynal yn Pwllcaerog. Cynygiodd Mr. Henry Perkins, Caerhys, dir iddynt at adeiladu ysgoldy bychan at gynal ysgol Sabbothol, a phregethu yn achlysurol, ac os gwelid angen, i gadw ysgol ddyddiol. Aelod gyda'r Methodistiaid oedd Henry Perkins, a bwriedid i'r lle i wasanaethu i'r tri enwad yn ddiwahaniaeth, ond gwrthododd y Bedyddwyr a'r Methodistiaid o herwydd ryw resymau ag uno, ac felly daeth y lle i feddiant yr Annibynwyr. Tynwyd gweithred ar y tir, ac adeiladwyd y capel yn y flwyddyn 1833, a galwyd ei enw Berea. Nid oedd un o'r enw yn Nghymru y pryd hwnw, ond y mae amryw erbyn hyn. Bu y lle mewn cysylltiad a Rhodiad, a'r aelodau yn cyrchu yno bob mis i'r cymundeb, ac wedi hyny bob tri mis hyd nes y corpholwyd yma eglwys Annibynol yn y flwyddyn 1849. Yr oedd y lle o'r dechreuad wedi bod o dan ofal Mr. Griffiths, a phan yr urddwyd Mr. J. Lloyd Jones yn Hydref, 1847, i fod yn gydweinidog ag ef, yr oedd y ddau i gydlafurio trwy yr holl gylch. Yn y flwyddyn 1849 helaethwyd y capel, oblegid fod cynydd y gynnulleidfa yn galw am hyny. Parhasant felly hyd ddiwedd y flwyddyn 1854, pan y teimlodd Mr. Griffiths fod yn rhaid iddo oherwydd gwendid a llesgedd henaint roddi y weinidogaeth i fyny, a chan nas gallasai Mr. Jones ofalu am yr holl faes fel o'r blaen, cyfyngodd ei lafur i Dyddewi yn unig. Bu yr eglwys yn Berea am flynyddoedd ar ol hyn heb sefydlu ar weinidog, ond dibynent ar gynorthwy gweinidogion y sir, ac eraill, hyd y flwyddyn 1860, pryd y cydunasant a'r eglwys yn Rehoboth i roddi galwad i Mr. Thomas Jenkins, M.A., myfyriwr o brif athrofa Glasgow, ac urddwyd ef Rhagfyr 20fed, y flwyddyn hono. Ar yr achlysur pregethwyd ar natur eglwys gan Mr J. Ll. Jones, Penyclawdd; holwyd y gofyniadau arfefol gan Mr D. Bateman, Rhosycaerau ; dyrchafwyd yr urdd-weddi gan Mr J. Davies, Glandwr; pregethwyd i'r gweinidog gan Mr B. Rees, Llanelli, ac i'r eglwys gan Mr J. Lewis, Hen- llan. Bu Mr. Jenkins yma yn llafurio am fwy na thair blynedd, hyd nes y gwnaeth ei feddwl i fynny i ymfudo i Queensland, lle y mae etto. Wedi bod am dair blynedd drachefn heb weinidog, rhoddodd yr eglwys yma a'r eglwys yn Rehoboth alwad i Mr. David Johns, myfyriwr o athrofa Caerfyrddin, ac urddwyd ef Mai 8fed, 1867. Ar yr achlysur pregethwyd ar natur eglwys gan Proff. Morgan, Caerfyrddin; holwyd y gofyniadau gan Mr. D. Griffith, Falfield; dyrchafwyd yr urdd-weddi gan Mr S. Evans, Hebron; pregethwyd i'r gweinidog gan Mr R. Morgan, Glynnedd, ac i'r eglwys gan Mr J. Davies, Glandwr. Mae Mr. Johns yn parhau i lafurio yma, ac y mae yr achos mewn agwedd lewyrchus. Sonir yn awr am adnewyddu y capel.

32

Ni chodwyd yma yr un pregethwr, ond bu Mr William Evans, gwr ieuangc o gymydogaeth Llanboidy, yma yn cadw ysgol, ac yn pregethu yn achlysurol, yn fuan wedi codi y capel; ac ar ei ol ef bu Mr. Samuel Thomas yma am ysbaid cyn ei fynediad i athrofa Aberhonddu, a gwnaeth y ddau lawer o les yn y gymydogaeth. Yn mysg llawer a fu yma yn ddefnyddiol ar ol sefydliad yr achos yn Berea, crybwyllir yn barchus am enwau William Beynon, Treiago, yr hwn oedd yn nodedig ar gyfrif treiddgarwch a bywiogrwydd ei feddwl. Thomas Perkins, Pwllcaerog, a'i wraig, oeddynt yn nodedig am eu llettygarwch, ac fel Zacharias ac Elizabeth gynt, " ill dau yn gyfiawn, ac yn rhodio yn holl orchymynion a deddfau yr Arglwydd yn ddiargyhoedd." Mrs. Howells, Cwmwedig, a fu am dymor hir yn un o brif golofnau yr achos. Stephen Morris, Tremynydd, oedd wr crefyddol a rhinweddol, ac a wasanaethodd swydd diacon yn yr eglwys. Bu Mr a Mrs Thomas, Crug-glas, yn noddwyr caredig i'r achos yn Berea o'i gychwyniad, ac ar eu hol hwy bu eu mab, Thomas Thomas a'i wraig, hyd eu marwolaeth, yn gwir ofalu am achos yr Arglwydd yn y lle. Yr oedd Mr Thomas yn ddyn o alluoedd cryfion, ac wedi cael addysg dda, ac yn alluog iawn i drin materion gwladol ac eglwysig. Henry Reynolds oedd ddyn ieuangc talentog, a bu o wasanaeth mawr gyda'r canu a'r ysgol Sabbothol. Nid ydym yn cyfeirio at y byw, onide gallem enwi rhai sydd yn mhob ystyr yn deilwng o'r rhai sydd wedi blaenu, ac y mae crefydd yn aros yn y teuluoedd fu yma yn noddi yr achos ar ei gychwyniad. Mae yma dri henaf'gwr "o gryfder wedi cyrhaedd pedwar ugain" mlynedd, y rhai ydynt gadarn yn yr ysgrythyrau, yn afaelgar mewn gweddi, ac yn iraidd a gwresog eu hysbryd, sef John Reynolds, Gilbert Howell, a John Harris.* Y diaconiaid presenol ydynt Peter Perkins, David Perkins, "William Roach, Thomas John, a James Thomas, yr hwn hefyd sydd yn pregethu yn achlysurol.

Translation by Maureen Saycell (Feb 2009)

We have already given the early history of this chapel with St David's. Rhodiad was the original root until the branches became Berea and Tyddewi. The upper part of Dewisland is known as Cylchmawr and this is where Berea stands. As previously mentioned preaching began near here at Pwllcaerog and Independent  ministers would always include this venue in their bookings, as if it were a chapel, and many did not know better until they arrived. Following this there was preaching on Sunday afternoons, once a month in 3 places, Trefochlyd, Caerhys and Pwllcaerog, the sermons were by preachers from the Methodists, Baptists and Independents as there was some from each denomination living in the area. There were prayer meetings and religious socials held in these places occasionally, with some kind of Sunday school at Pwllcaerog. Mr Henry Perkins, Caerhys, offered them some land to build a small schoolhouse for the use of the 3 denominations equally, but the Baptists and the Methodists refused for various reasons, so it fell to the Independents' possession. A lease was taken on the land and a chapel built in 1833, named Berea. At the time there were none of this name in Wales, but now there are many. It continued in association with Rhodiad with the congregation going there monthly for Communion and then every three months until a church was formed here in 1849. Mr Griffiths ministered here from the beginning and when Mr J Lloyd Jones was ordained they continued to serve the whole area. In 1849 the chapel was extended because the enlarged congregation needed it. This order continued until 1854 when Mr Griffiths' health forced him to give up the ministry and Mr Jones confined himself to St David's. Berea was for many years without a settled minister, dependent on the county's ministers until 1860 when they joined with Rehoboth to call Mr Thomas Jenkins, M A, a student at Glasgow, he was ordained on December 20th that year. Sermons were given on the nature of the church by Mr J Ll Jones, Penclawdd,  the usual questions were asked by Mr D. Bateman, Rhosycaerau, the ordination prayer given by Mr J. Davies, Glandwr; a sermon to the minister by Mr B. Rees, Llanelli, and to the church from Mr J. Lewis, Henllan. Mr Jenkins worked here for 3 years until he decided to emigrate to Queensland, where he remains. After another 3 years the two churches sent a call to Mr David Johns, a student at Carmarthen College, who was ordained on May 8th, 1867. On the occasion a sermon on the nature of a church was given by Proff. Morgan, Carmarthen; the questions asked by Mr. D. Griffith, Falfield; the ordination prayer offered by Mr S. Evans, Hebron;  Mr R. Morgan, Glynnedd, preached to the minister and to the church Mr J. Davies, Glandwr. Mr Johns continues to work here and the cause looks healthy. There is talk of restoring the chapel.

None were raised to preach here, but Mr William Evans, a young man from Llanboidy, kept a school here and preached occasionally, soon after the chapel was built.Then there was Mr Samuel Thomas for a while before going to Brecon College. Of the many that have been here usefully and faithfully are William Beynon, Treiago, Thomas Perkins, Pwllcaerog and his wife, Mrs Howells, Cwmwedig, Stephen Morris, Tremynydd, Mr and Mrs Thomas, Crug-glas, their son Thomas Thomas and his wife, Henry Reynolds, and many that have followed on.There are 3 elders who have passed 80 years, who are strong in scripture, good with prayer, and warm of heart and soul : John Reynolds, Gilbert Howell, and John Harris.*

The current deacons are Peter Perkins, David Perkins, William Roach, Thomas John, and James Thomas, who also preaches occasionally.

* Letter Mr D. Johns.

 

RHOSYCAERAU

(St Nicholas parish)

Saif y capel hwn tua dwy fìlldir i'r de-orllewin o dref Abergwaun. Mr. William Maurice, Trefgarn, fu yr offeryn i ddechreu yr achos yma. Yn ol yr hanes sydd genym, daeth Mr. Maurice i'r ardal hon i bregethu y waith gyntaf yn y flwyddyn 1720, sef y flwyddyn y dechreuodd ei lafur yn Nhrefgarn. Pregethodd ar ben carnedd o gerig yn yr awyr agored, yn agos i'r fan y mae y capel yn bresenol. Ei destyn oedd Actau xviii. 10, " Canys yr wyl fi gyda thi, ac ni esyd neb arnat, i wneuthur niwed i ti; oherwydd y mae i mi bobl lawer yn y ddinas hon." Ar ol hyn buwyd yn pregethu mewn anedd-dy yn yr ardal am oddeutu pedair blynedd. Yr oedd pregethu yr efengyl yn yr ardal hon y pryd hwnw yn beth hollol ddieithr i'r trigolion, ac am hyny ymdyrai lluaws i wrando o gywreinrwydd. Nid ydym wedi cad hanes í unrhyw erledigaeth gael ei chyfodi yma yn erbyn yr achos er ei gychwyniad. Yn y flwyddyn 1724, adeilad- wyd capel yma, ar ddarn o dir a roddesid ar les am 999 o flynyddau gan J. Perkins, Ysw., o Landridian. Yn llyfr eglwys y Green, Hwlffmdd, yr ydym yn cael i'r eglwys honno roddi clustog ac addurniadau y pulpud yn anrheg i'r achos newydd hwn. Mr. David Perkins dderbyniodd yr anrheg

* Llythyr Mr D. Johns.

33

oddiwrth ddiaconiaid Hwlffordd. Dichon mai mab Mr. J. Perkins, yr hwn a roddodd y tir at adeiladu y capel, oedd Mr. David Perkins, a thebyg fod y tad a'r mab yn mysg yr aelodau cyntaf yma. Yn fuan ar ol adeiladu y capel, cafodd eglwys ei chorpholi ynddo. Chwech oedd rhif yr aelodau ar amser eu corpholiad - pum' dyn ac un ddynes. Yr oedd yn syndod mawr yn yr ardal fod gwraig yn cael ei derbyn yn aelod, fel pe na buasai ganddi hi enaid iw golli na'i gadw. Dywedir fod y ddynes dda hon unwaith yn myned o gyfarfod eglwysig, ac iddi gyfarfod a chymydog anystyriol, yr hwn a ofynodd iddi, " Mari, pa le buost ti heddyw?" Atebodd hithau,"Mewn cwrdd eglwys"."Nid wyf fi" ebe yntau"yn gallu dirnad beth allau fod gennych o hyd yn eich cwrdd eglwys" Hithau yn briodol a atebodd,"Nid yw yn perthyn i chwi wybod, ond gallaf sicrhau i chi nad oeddyno air o son am eich enw chwi." Hyfryd fyddai fod pob gwraig a merch grefyddol mor ddoeth a'r wraig hon, gan fod yn ofalus i beidio taflu y peth sydd "santaidd i'r cwn a'r gemau o flaen moch." Wedi i Mr. Maurice fod yn llafurio yma ac yn Nhrefgarn am oddeutu dwy-ar-bymtheg-ar-hugain o flynyddau, yn y flwyddyn 1757, urddwyd Mr. Morris Griffiths yn gydweinidog ag ef. Bu Mr. Griffiths yn llafurus a llwyddianus iawn yma hyd ei farwolaeth yn 1769. Wedi colli y gweinidog da hwn, bu raid i'r eglwysi yn Nhrefgarn a Rhosycaerau edrych allan am gynorthwywr arall i'w hen weinidog, yr hwn, erbyn hyn, oedd wedi myned yn oedranus iawn. Dewisasant Mr. John Richards, o athrofa Abergavenny, yr hwn, fel y nodwyd yn hanes Trefgarn, a gymeradwywyd i sylw yr eglwysi gan eu diweddar weinidog, Mr. Griffiths, pan yr oedd ar ei wely angau. Yn Rhosycaerau yr urddwyd Mr. Richards yn 1770, ond yr oedd yn cydweinidogaethu a'r hen weinidog yn Nhrefgarn hefyd, ac wedi marwolaeth Mr. Maurice yn 1778, syrthiodd gofal y ddwy eglwys yn gwbl arno ef. Adfywiodd yr achos yn fawr yma wedi sefydliad Mr. Richards, fel y bu raid helaethu yr addoldy y flwyddyn hono. Bu Mr. Richards yn llafurio yma gyda pharch a llwyddiant mawr, nes iddo yn 1795, benderfynu ymfudo i'r America. Ni bu gweinidog erioed yn fwy anwyl gan ei bobl, ac etto, yn hollol groes i farn, teimlad, a dymuniad ei gyfeillion, mynodd ymfudo. Yr oedd wedi meddwl yn gryf fod rhyw farn i ddyfod ar y wlad hon, ac y byddai i'r Ffrangcod ddyfod drosodd i'r wlad hon i'w difrodi, ac oblegid hyny nid oedd perswadio arno i beidio myned. Gwerthodd ei feddianau, a rhoddodd bedwar cant o bunau mewn ariandy, fel y caffai hwy yn New York, ond cyn iddo lanio yno, torodd yr ariandy, a chollodd yntau ei holl arian, a bernir i hyny effeithio mor ddwfn arno nes prysuro ei farwolaeth, yr hyn a gymerodd le yn mhen tair wythnos wedi iddo lanio yn America. " Dyn gwanaidd o gorph," medd Mr. Davies, Rhosycaerau, " oedd Mr. Richards, ond yr oedd yn gryf a gwresog ei ysbryd, a thanllyd ei ddoniau. Gwnaeth lawer o ddaioni. Ysgubodd ymaith lawer o hen arferion drwg o'r ardaloedd,diddymodd 'feingciau'r celwydd,' sef lleoedd ag y byddid yn arfer cyfarfod ar brydnawnau Sabbothau i adrodd chwedleuau a chaneuon. Treuliai ddiwrnodau yn ddirgel yn ei lyfrgell i wylo a gweddio dros Seion pan dan ei chlwyfau. Dymunwn fod yn fwy tebyg iddo." Ar ol ymadawiad Mr. Richards, dewisodd eglwys Rhosycaerau Mr. James Meyler, un o'i haelodau, yr hwn oedd ar y pryd yn fyfyriwr yn athrofa Gwrecsam, yn ganlyniedydd iddo. Urddwyd Mr. Meyler, Hydref 20fed, 1795. Traddodwyd ei siars ef gan ei athraw, Dr. Jenkin Lewis, oddiwrth

34

" Canys nid oes genyf neb o gyffelyb feddwl, yr hwn a wir ofala am y pethau a berthyn i chwi." Darfu i Mr. Meyler mewn modd effeithiol iawn wir ofalu am y pethau a berthynent i'r eglwys. Ymroddodd a'i holl egni i gyflawni ei weinidogaeth, a choronwyd ei lafur a llwyddiant mawr. Y flwyddyn gyntaf ar ol ei urddiad adeiladodd gapel yn Abergwaun, a bu hefyd yn llafurus iawn, mewn cysylltiad a Mr. Morgans, Henllan, a Mr. Jones, Trelech, i sefydlu achosion yn y parth Saesonig o'r sir, megis St. Florence, Lamphey, a Rosemarket. Bu hefyd am lawer o flynyddau yn gweinidogaethu yn Reyston, mewn cysylltiad a Rhosycaerau ac Abergwaun. Yn 1804, ail helaethwyd addoldy Rhosycaerau, yr hyn a ddengys nad oedd yr achos gartref yn dyoddef mewn un modd oblegid llafur Mr. Meyler i bregethu yr efengyl lle nid enwid Crist. Ond oherwydd ei fod yn gorfod rhoddi rhan helaeth o'i lafur i'r Saeson, barnodd ef a'r eglwysi y buasai yn ddoeth iddynt urddo Mr. William Davies, un o'r aelodau yn Rhosycaerau, yn gynorthwywr iddo.Yr oedd Mr. Davies wedi bod yn derbyn addysg dan ofal Mr. W. Griffiths, Glandwr, a Mr. T. Harries, Penfro. Urddwyd ef yn Abergwaun, yn gynorthwywr i Mr. Meyler, Tachwedd 6ed, 1806. Yr oedd y gweinidogion canlynol yn bresenol, ac yn cymeryd rhan yn ngwasanaeth yr urddiad, Meistri M. Jones, Trelech; P. Morris, Ebenezer; H. George, Brynberian ; J. Davies, Bethlehem; T. Lloyd, Henllan; D. Jenkins, a T. Skeel, Trefgarn; W. Harries, Rhodiad, a D. Evans, Bangor, wedi hyny o'r Mynyddbach. Ar ol iddynt fod yn llafurio yn gysurus am agos ugain mlynedd yn Rhosycaerau, Abergwaun, a Reyston, &c., bu farw Mr. Meyler yn 1825. Yn ystod y tymor y buont yn cydweinidogaethu, buont yn offerynol i ddechreu achosion Saesonig yn "Wolfsdale, St. Ishmael, Ticr's-cross, a Little-haven, ac i dderbyn llawer o ugeiniau o aelodau i'r eglwysi yn Rhosycaerau ac Abergwaun. Yn y flwyddyn 1826, adeiladwyd yma addoldy newydd helaetha chyfleus. Wedi marwolaeth Mr. Meyler, bu raid i Mr. Davies roddigofal yr eglwysi Saesonig i fyny, a chyfyngu ei lafur i Rhosycaerau acAbergwaun. Yn y flwyddyn 1827, daeth Mr. David Bateman, gwrieuangc o Drewyddel, ond a fuasai dan addysg yn y Neuaddlwyd, yma i gadw ysgol, ac i gynorthwyo Mr. Davies yn y weinidogaeth. Yr oedd Rhosycaerau ac Abergwaun hyd yn hyn yn un eglwys, ond yn yr adeg yma ymwahanasant i fod yn eglwysi Annibynol, er dan yr un weinidogaeth- Ar ol cael cyflawn brawf ar ddoniau a chymhwysderau Mr. Bateman, rhoddwyd galwad iddo i fod yn gydweinidog a Mr. Davies, ac urddwyd ef Chwefror 26ain, 1840, pryd yr oedd y gweinidogion canlynol yn wyddfodol, ac yn cymeryd rhan yn y gwasanaeth : - Meistri W. Dayies, Abergwaun; J. Griffiths, Tyddewi; T. Mortimer, Solfach; D. Dayies, Aberteifi; D. Davies, Zion's-hill; W Miles, Tyrhos; J. Davies, Glandwr; B. James, Llandilo, a B. Griffiths, Trefgarn. Mae Mr. Davies a Mr. Bateman wedi bod yn cydlafurio yma bellach, fel gweinidogion, er's mwy na deuddengmlynedd- ar-hugain, a'r Arglwydd wedi bendithio eu llafur mewn modd nodedig. Helaethwyd y cylch gweinidogaethol yn 1840, trwy adeiladu capelRehoboth, yn agos i Mathry. Adeiladwyd hefyd yr un flwyddyn gapel a elwirSalem, yn agos i Bencaer, lle y glaniodd y Ffrangcod yn 1797. Codwyd y capel bychan yma ar ystad W James, Ysw., Trenewydd, yr hwn oedd yn ddiacon ffyddlon yn Rhosycaerau. Mae yn addoldy prydferth gyda thy anedd, ac ystabl, a mynwent, yn nglyn ag ef, a'r cwbl wedi eu sicrhaui'r enwad am fil ond un o flynyddoedd. Costiodd 200p., ond talodd

35

Mr. James y cwbl, a, rhoddodd lOOp. hefyd at adeiladu Rhosycaerau, a 150p. at gapel Abergwaun. Bu farw y boneddwr haelionus hwn Chwefror 3ydd, 1845, yn 85 oed, ac y mae ei hiliogaeth ar ei ol yn gynorthwyol iawn i'r achos. Nid oes eglwys wedi ei ffurfio yn Salem, ond y mae yma gymundeb yn achlysurol, ac ysgol Sabbothol yn rheolaidd, a phregeth neu gyfarfod gweddi bob nos Sabboth. Mae Mr. Davies etto yn fyw, ond ei fod er's blynyddau bellach yn analluog oherwydd methiant i gyflawni unrhyw wasanaeth cyhoeddus. Mae wedi ei urddo er's triugain- a-chwech o flynyddau. Efe yn awr yw y gweinidog hynaf yn Nghymru ond Mr. Williams, Troedrhiwdalar. Y mae ei feddwl etto yn parhau yn fywiog a siriol, ond fod ei gorph wedi llesgau yn fawr. Dymunwn iddo lawer o fwynhad o gysuron yr efengyl a bregethodd mor llwyddianus am gynifer o flynyddoedd, nes y gwelo ei Feistr nefol yn dda i'w alw i mewn i lawenydd ei Arglwydd. Mae eglwys Rhosycaerau yn awr mor lluosog a llewyrchus ag erioed, er fod y canghenau yn Abergwaun a Rehoboth yn eglwysi lluosog. Heblaw capel bychan Salem, adeiladwyd addoldy bychan, yn y flwyddyn 1865, o fewn dwy filldir i'r deheu o Rhosycaerau, ac agorwyd ef Mawrth 27ain a'r 28ain, 1866. Cynhelir yma ysgol Sabbothol, a chyfarfodydd gweddio, a phregethu mor aml ag y gellir. Gelwir ef Pantteg. Yn y flwyddyn 1868, cymerwyd ty bychan yn mhentref Tregeddylan, ychydig i'r gorllewin o Rhosycaerau, at gynal ysgol Sabbothol a phregethu achlysurol. Yn y flwyddyn 1807, y sefydlwyd yr ysgol Sabbothol gyntaf yn Rhosycaerau. Gwrthwynebid ei sefydliad gan rai, ac yr oedd amryw eraill fel Meroz, yn gwrthod ei chefnogi. Ond er y cwbl llwyddo a wnaeth ac ychwanegu cryfder, fel y mae yn bresenol yn amrywiol o ganghenau llewyrchus, yn cynwys canoedd rhwng athrawon ac ysgolheigion. Heblaw y gweinidogion, Mr. Meyler a Mr. Davies, cyfodwyd y rhai canlynol i bregethu yn yr eglwys hon : -

Azariah Shadrach. Bu ef yn ngwasanaeth Mr. Richards, ac yn yr adeg hono y dechreuodd bregethu.

Thomas Davies, yn awr o Wellington, sir Amwythig. Mab Mr. Davies, y gweinidog, yw efe.

H. Mathias, gweinidog yr eglwys Saesonig yn Wolfsdale.

William Thomas, gynt o Landysilio, yn awr o America. Mae llawer o ddynion rhagorol am eu duwioldeb a'u defnyddioldeb wedi bod yn perthyn i'r achos hwn o bryd i bryd, ond gan nad ydym ni yn feddianol ar eu hanes, nis gallwn gofnodi eu henwau yma. Mae eu henwau yn ysgrifenedig yn y nefoedd, yr hyn sydd yn anfeidrol fwy braint nag iddynt gael eu cofnodi mewn un llyfr ar y ddaear.

COFNODIAD BYWGRAPHYDDOL.

Gan ein bod wedi rhoddi hanes gweinidogion cyntaf yr eglwys hon yn nglyn a hanes Trefgarn, nid oes genym ond un gweinidog i roddi hanes ei fywyd yma.

JAMES MEYLER. Ganwyd ef mewn lle a elwir Penysgwarn, yn mhlwyf Llanwnda, yn y flwyddyn 1761. Yr oedd ei rieni yn ddynion cyfrifol a chyfoethog. Cafodd addysg dda yn moreu ei oes. Wedi gorphen ei amser yn yr ysgolion, bu am dymor yn ysgrifenydd mewn swyddfa cyfreithiwr.

36

Ond gan fod gogwyddiad ei feddwl at y weinidogaeth, rhoddodd y lle hwnw i fyny, ac aeth i'r athrofa i Wrecsam i ddarparu at weinidogaeth y cysegr. Ar orpheniad ei amser yno, derbyniodd alwad oddiwrth ei fam eglwys yn Rhosycaerau, ac urddwyd ef yno, fel y nodwyd, yn y flwyddyn 1795. Bu yn llafurus a llwyddianus iawn yn y weinidogaeth yn mysg y Cymru a'r Saeson am ddeng-mlynedd-ar-hugain. Ar un o'i deithiau cafodd ergyd o'r parlys, yr hyn a'i hanalluogodd i bregethu am weddill ei oes. Ei destyn diweddaf yn Rhosycaerau, y Sabboth cyn iddo gael ei barlysio, oedd Deut. xiii. 4. " Ar ol yr Arglwydd eich Duw yr ewch, ac efe a ofnwch, a'i orchymynion ef a gedwch, ac ar ei lais ef y gwrandewch, ac ef a wasanaethwch, ac wrtho ef y glynwch." Bu wedi hyny yn dihoeni am ddwy flynedd. Bu farw yn 64 oed, yn y flwyddyn 1825. Yr oedd Mr. Meyler o ran ei berson yn hardd a boneddigaidd yr olwg arno. O ran ei feddwl yr oedd yn gryf, yn graff, a threiddgar, a braidd yn anorchfygol mewn dadl. Yr oedd yn gyfaill ffyddlon, ac yn dal yn wastad yn ddidroi o blaid y rhai y barnai en bod yn cael cam gan fyd neu eglwys. Bu y wybodaeth o'r gyfraith wladol y daethai i feddiant o honi yn y blynyddau a dreuliodd yn swyddfa y cyfreithiwr, o wasanaeth mawr iddo ef a'r cyhoedd yn nhymor ei weinidogaeth. Cafodd amryw achlysuron i ddefnyddio y wybodaeth hono er amddiflyn yr Ymneillduwyr yn wyneb ymosodiadau Eglwyswyr erlidgar arnynt. Mae ei goffadwriaeth yn Rhosycaerau ac Abergwaun, a thrwy sir Benfro yn gyffredinol, yn barchus iawn i'r dydd hwn, a'i rinweddau personol, a'i lafur gweinidogaethol etto ar gof a chadw. Yr oedd ef yn gyfeillgar iawn a Mr. Henry Davies, gweinidog y Bedyddwyr yn Llangloffan, er fod y gwr da hwnw, rai prydiau, yn cymeryd ei arwain gan ei sel enwadol i dderbyn i'w eglwys bersonau fuasai Mr. Meyler wedi gorfod eu diarddel am anfoesoldeb neu derfysg. Yn fynych pan fuasai dyn neu ddynes yn cael eu diarddel o Rhosycaerau un mis, buasent yn cael eu trochi a'u derbyn yn Llangloffan y mis canlynol. Byddai Mr. Davies yn dyfod yn achlysurol i Rhosycaerau i wrandaw Mr. Meyler, pan na fuasai galwad iddo i bregethu ei hun. Digwyddodd ei fod yno un boreu Sabboth pan yr oedd galwad ar Mr. Meyler i ddiarddel rhyw droseddwr. "Wrth gyhoeddi y dyn yn ddiarddeledig dywedodd, "Nid wyf fì heddyw yn traddodi y dyn hwn i satan, yn ol y gorchymyn apostolaidd, ond mi a'i traddodaf i Mr. Davies, Llangloffan, canys y mae efe yn sicr o'i dderbyn un o'r dyddiau nesaf.*

Translation by Maureen Saycell (Feb 2009)

This chapel stands about 2 miles south west of Fishguard. Mr William Maurice, Trefgarn, was instrumental in starting the cause here. From the history we have  Mr Maurice came to this area to preach for the first time in 1720, the year he began to work in Trefgarn. He preached from the top of a pile of stones in the open air close to the spot where the current chapel stands. His subject was taken from Acts xviii.10, "for I am with you and no one shall attempt to do you harm: and there are many in this city who are my people." After this there was preaching in dwelling houses for about 4 years, at this time preaching the scriptures was something foreign to the local people and they came in large numbers to listen out of curiosity. We have not heard of any persecution of the cause in this area from the beginning. In 1724 the chapel was built, on a piece of land aquired on a lease of 999 years from J Perkins, Esq., Llanrhidian. In the records of the Green, Haverfordwest, it is recorded that they donated a cushion and furnishings for the pulpit to this new cause. The gift was accepted by Mr David Perkins from one of the deacons at Haverfordwest. It is likely that Mr David Perkins was the son of Mr J Perkins, who gave the land for building, and likely that they were both among the first members here. Soon after the chapel was built a church was formed in it. There were 6 members initially - 5 men and 1 woman. The fact that a woman was accepted as a member caused considerable surprise in the area, as if she had no soul to gain or lose. It was said this woman used to attend services at the established  church, and a neighbour once asked her "Mari , where have you been today?" She replied  "At a church service." " I can not understand what you gain from a church service," he replied. Totally appropriately she replied " It is none of your business, but one thing is certain there was no mention of your name." It would be wonderful if all females were as wise as this woman, being careful not to"Give not that which is holy unto the dogs, neither cast ye your pearls before swine," After Mr Maurice had been labouring at Trefgarn for 37 years, in 1757 Mr Morris Griffiths was ordained to co-minister with him. Mr Griffiths was industrious and successful here until his death in 1769. After losing this good minister, Trefgarn and Rhoscaerau had to find another helper for their ageing minister.

They chose Mr John Richards, from Abergavenny College, who had been commended by Mr Griffiths on his deathbed. It was at Rhoscaerau that he was ordained in 1770, and after the death of Mr Maurice in 1778, the whole of the pastoral care fell to him. Mr Richards remained here successfully and well respected until 1795, when he decided to emigrate to America. He was greatly loved by the whole congregation, but against all their wishes and advice he still emigrated. He believed that a judgement was about to hit this country, and the French would land here and destroy it, and because of that there was no persuading him to stay. He sold all his possessions and put £400 into a bank so that he could use it when he got to New York, but before he landed there the bank went broke, and he had lost all his money. It is thought that this affected him so badly that it precipitated his death which occurred 3 weeks after he landed in America. "Not of a strong constitution," said Mr Davies, Rhoscaerau," but Mr Richards was of fiery spirit and strong in ability. He did a great deal of good. He swept away many of the old bad habits from the area, banished the places where tales were told and songs were sung on Sunday afternoons. He spent days secreted in his library, weeping and praying for Zion in its pain. I wish I was like him."

The next minister that Rhoscaerau chose was Mr James Meyler, one of their members, who was a student at Wrexham. He was ordained on October 20th, 1795. He was challenged by his teacher Dr Jenkin Lewis. Mr Meyler truly cared for the church in a very effective way. He put all his energy into his ministry and his efforts were crowned with great success. The first year after his ordination he built a new chapel in Fishguard, he was also deeply involved with Mr Morgans, Henllan and Mr Jones, Trelech in founding causes in the English areas - St Florence, Lamphey and Rosemarket. For many years he also ministered in Reyston along with Rhosycaerau and Fishguard. In 1804 Rhosycaerau was exrended for the second time, showing that the home cause was not suffering because of Mr Meyler spreading the gospel. Due to the time he spent in the English areas the churches decided to ordain Mr William Davies, a member of Rhoscaerau, to help him. Mr Davies had been under education with Mr Griffiths, Glandwr and Mr T Harries, Pembroke. He was ordained in Fishguard as a helper to Mr Meyler, on November 6th, 1806. The following took part in the ordination : Messrs M. Jones, Trelech; P. Morris, Ebenezer; H. George, Brynberian ; J. Davies, Bethlehem; T. Lloyd, Henllan; D. Jenkins, and T. Skeel, Trefgarn; W. Harries, Rhodiad, and D. Evans, Bangor, later Mynyddbach. After they had worked together comfortably for over 20 years at Rhoscaerau, Fishguard, Reyston and others, Mr Meyler died in 1825. During their time together, they were instrumental in establishing English causes in Wolfsdale, St. Ishmael, Tier's-cross, and Little-haven, and confirmed large numbers of new members in Rhosycaerau and Fishguard. In 1826 a new chapel was built, larger and more convenient. After Mr Meyler died, mr Davies had to give up the care of the English causes and confine himself to Rhoscaerau and Fishguard. In 1827 Mr David Bateman, a young man from Trewyddel, who had been educated at Neuaddlwyd, came here to keep school and to support Mr Davies in his ministry. Rhosycaerau and Fishguard were still one church, but now they divided into separate churches but remained under the same ministry. Having approved of Mr Bateman's talent, he was called to co-minister with Mr Davies and was ordained on February 26th, 1840, when the following participated: Messrs W. Davies, Fishguard; J. Griffiths, St Davids; T. Mortimer, Solfa; D. Davies, Cardigan; D. Davies, Zion's Hill; W Miles, Tyrhos; J. Davies, Glandwr; B. James, Llandilo, and B. Griffiths, Trefgarn. Mr. Davies and Mr. Bateman had been ministering together for more than 32 years, with the Lord's blessing. The pastoral area was extended in 1840 with the building of Rehoboth, near Mathry. In the same year another chapel was built near Pencaer, named Salem, where the French had landed in 1797. This chapel was built on the estate of W James, Esq., Trenewydd, who was a faithful deacon  at Rhoscaerau. It is a handsome chapel with a dwelling house, stable and a cemetery with it and all secured to the denomination for 999 years.  The cost was £200, but Mr James paid the whole and made a donation of £100 towards building Rhoscaerau as well as £150 to Fishguard chapel. This generous gentleman died  on February 3rd, 1845, age 85, and his descendants continue to be supportive of the cause. There is no church established at Salem, but occasional communion is held there and regular Sunday School and prayer meetings on Sunday evenings. Mr  Davies is still alive, but has been unable to perform any public duties. He has been ordained for 66 years. he is now the eldest minister in Wales except for Mr Williams, Treodrhiwdalar. Mentally he is still sharp and cheerful, but his body has failed badly. We wish him great comfort in the word of the Lord, after a long successful career, until he meets his heavenly father to be called into heaven. Rhosycaerau is now bigger and more successful than ever, with Rehoboth and Fishguard also numerous, Beside the small chapel at Salem, in 1865 Pantteg was built, about 2 miles south of Rhosycaerau, and was opened on March 27th and 28th, 1866. In 1868 a small house was rented in Tregeddylan, a little to the west of Rhosycaerau, to hold Sunday Schools and occasional preaching. In 1807 the first Sunday school was opened at Rhosycaerau, although many objected to it and others like Meroz, refused to back it. Despite all this, today there are numerous branches, teachers and scholars. Beside the ministers, Mr Davies and Mr Meyler, the following were raised to preach here :*

  • AZARIAH SHADRACH - helped Mr Richards, and began to preach at that time.
  • THOMAS DAVIES - Wellington, Shropshire, son of Mr Davies the minister.
  • H.  MATHIAS - minister of the English church at Wolfsdale.
  • WILLIAM THOMAS - previously Llandyssilio, now in America.

There are many others whose names we do not have, but who will have their reward in Heaven.

BIOGRAPHICAL NOTES*

There is only one to give, as the others were given with Trefgarn.

JAMES MEYLER - born Penysgwarn, Llanwnda, 1761 - became a legal clerk - left and went to Wrexham College to prepare for the ministry - called to Rhosycaerau on completion - ordained 1795 - Died 1825 aged 64 **

*Only a shortened version of these biographical and professional notes have been translated.

**we are grateful for most of the above information to an article by Mr Davies, Rhosycaerauin Diwygiwr 1854, and a letter by Mr Bateman

 

ABERGWAUN

(Fishguard)

Yr oedd Mr. Richards wedi bod yn pregethu llawer yma mewn tai anedd, ond ni wnaed un cynyg at sefydlu achos yma hyd ar ol urddiad Mr. Meyler. Cafodd le at adeiladu capel yn mhen uchaf heol Wallis. gan Capt. Thomas, tad Mrs. Lloyd, Towyn, Meirionydd, yr hwn yn nghyd a'i wraig oeddynt yn aelodau cyfrifol yn Rhosycaerau. Llwyddodd yr achos yma yn raddol, ac ystyrid Rhosycaerau ac Abergwaun yn un eglwys, a chedwid cymundeb yn y ddau le bob yn ail fis. Yn y flwyddyn 1806, rhoddwyd galwad i Mr. William Davies, aelod o'r eglwys, i gydlafurio a

*Yr ydym yn ddyledus am y rhan fwyaf o'r ffeithiau uchod i ysgrif gan Mr Davies Rhosycaerau, yn y Diwygiwr am 1854, ac i lythyr Mr. Bateman.

37

Mr. Meyler, trwy holl gylch y weinidogaeth, ac urddwyd ef yn nghapel heol y Wallis, Tachwedd 6ed, y flwyddyn hono. Cydlafuriasant yn heddychol a llwyddianus am yn agos i ugain mlynedd, hyd nes y daeth bywyd defnyddiol Mr. Meyler i derfyniad Rhagfyr 25ain, 1825. Cyfyngodd Mr. Davies ar ol hyn ei weinidogaeth i'w gylch Cymreig, gan adael y canghenau Saesonig, yn y rhai y llafuriasai yn hir. Ymwahanodd yr eglwys yn yr adeg yma oddiwrth y fam-eglwys yn Rhosycaerau i fod yn eglwys Annibynol, a chedwid cymundeb yn rheolaidd bob mis yn y ddau le, ond eu bod yn parhau o dan yr un weinidogaeth. Wedi urddo Mr. Bateman yn Chwefror, 1840, i gydlafurio a Mr. Davies, aeth yr achos rhagddo gyda llwyddiant cynyddol. Teimlid fod y capel mewn cwr o'r dref nad oedd yn fanteisiol, a'r ffordd ato yn anghyfleus, heblaw ei fod yn rhy fychan i'r gynnulleidfa. Yn y flwyddyn 1844, prynwyd darn o dir mewn man cyfleus, ac adeiladwyd ar ran o hono gapel helaeth a hardd, a thy cyfleus yn nglyn ag ef, ac y mae y gweddill o'r tir yn lle claddu. Costiodd y cwbl 800p., a thalwyd yr holl ddyled ddydd yr agoriad, yr hyn a gymerodd le Mai 6ed a'r 7fed, 1845. Mae yn ddyledus i ni grybwyll yn y fan yma i'r hen weinidog hybarch Mr. Luke, gynt o Taunton, a'i wraig, y rhai a ddaethant i dreulio prydnawn eu bywyd yn Goodwick, gerllaw Abergwaun, fod o gynorthwy mawr gyda'r addoldy newydd, yr hwn a elwir y Tabernacl. Talasant am y tir, a chyfranasant lawer at yr adeilad. Byddai Mr. Luke yn pregethu yma yn Saesonaeg bob pythefnos hyd ei ddiwedd, ac y mae efe a Mrs. Luke yn gorwedd yn mynwent y capel. Ar y 5ed o Dachwedd, 1856, bu cyfarfod jubili yr hybarch weinidog, Mr. Davies, ar ben yr haner canfed flwyddyn o'i weinidogaeth. Cynrychiolid y rhanau Cymreig a Seisonig o'r sir yn y cyfarfod, a chyflwynwyd anrhegion oddiwrthynt i Mr. Davies, yn gystal ag oddiwrth bobl ei ofal yn ei gylch gartrefol. Yr oedd y cyfarfod drwyddo yn un nodedig o effeithiol. Cyhoeddwyd adroddiad helaeth yn y Diwygiwr am Rhagfyr y flwyddyn hono. Parhaodd Mr. Davies i ofalu am yr eglwysi hyd y Sabboth olaf o'r flwyddyn 1863, pryd y teimlodd ei fod dan angenrheidrwydd i roddi i fyny ei ofal gweinidogaethol. Teimlai yr eglwysi y bu yn eu gwasanaethu cyhyd dristwch mawr oblegid hyny, er eu bod yn gweled nas gallasai barhau yn hwy yn ei swydd. Rhoddodd Mr. Bateman oblegid hyny ofal Abergwaun i fyny, gan nas gallasai wasanaethu yr holl gylch, a chyfyngodd ei lafur i Rhosycaerau a'r canghenau. Yn y flwyddyn 1864, rhoddodd yr eglwys yma alwad i Mr. Lewis Jones, yr hwn a fuasai yn weinidog yr eglwys Gymreig yn Nghroesoswallt, a chynhaliwyd cyfarfod ei sefydliad yma Awst 2il a'r 3ydd, y flwyddyn hono. Bu Mr. Jones yma am yn agos i saith mlynedd, ond nid llwyddianus iawn a fu yn ei weinidogaeth. Darfu ei gysylltiad a'r eglwys yma, ac aeth i'r Eglwys Sefydledig.Cyn diwedd y flwyddyn 1871, rhoddwyd galwad i Mr. John Davies, myfyriwr o athrofa Aberhonddu, ac urddwyd ef Mehefin 25ain, 1872. Ar yr achlysur pregethwyd ar natur eglwys gan Mr. J. Davies, Glandwr; holwyd y gofyniadau gan Mr. I. Williams, Trelech; dyrchafwyd yr urddweddi gan Mr. E. Lewis, Brynberian; pregethwyd i'r gweinidog, gan ei athraw y Proff. Morris, o Aberhonddu ; ac i'r eglwys gan Mr. S. Evans, Hebron. Mae yr achos yma wedi adnewyddu yn fawr, a rhai degau wedi eu derbyn yn ystod y misoedd diweddaf, fel y mae golwg dra addawol ar yr eglwys ar gychwyniad gweinidogaeth Mr. Davies.

38

Nid ydym yn cael i'r un pregethwr godi yn yr eglwys hon ond Mr. William Griffiths, Llanharan; ond y mae yma lawer o ddynion gweithgar a defnyddiol wedi bod ynddi o bryd i bryd, ac y mae amryw felly ynddi yn bresenol.

Translation by Melanie Stark (Jan 2009)

Mr Richards had been  preaching here many times in dwelling houses, but no attempt was made to establish a cause here until after the ordination of Mr Meyler.  He obtained a place to build a chapel at the top end of Wallis road from Capt. Thomas, father to Mrs Lloyd, Towyn, Merionethshire, he and his wife were loyal members of Rhosycaerau.

The cause here grew gradually, and  Rhosycaerau and Fishguard were regarded as one church, with communion being held in both every other month. In 1806 they called Mr William Davies, a member of the chapel, to work with Mr Meyler, through the whole extent of his ministry and he was ordained in the chapel in Wallis road on 6th November that year.

They laboured together  peacefully and successfully for nearly 20 years, until the Mr Meyler died on 25th December 1825.

After this, Mr Davies confined his preaching to the Welsh district, by foresaking the English branches, where he had worked a long time. The church separated at this time from the mother-church in Rhosycaerau to become an Independent church, and there was a communion regularly each month in both places, but they continued to be under the one ministry. Having ordained Mr Bateman in February 1840, to work with Mr Davies, the cause grew with success. It was felt a disadvantage that the chapel was cut off  from the town, and the road to it was not convenient, as well as being too small for the congregation.

In 1844 they bought a piece of land in a convenient place and they built on part of that a large and beautiful chapel, and a house next to it, and the rest of the land became a cemetery. The whole lot cost £800, and the entire sum had been paid by the time it opened on the 6th and 7th of  May 1845. It is incumbent to mention here that the old venerable minister Mr Luke, previously of Taunton, and his wife,  who had come to live the end of their lives in Goodwick, near Fishguard, were a big support to this new place of worship, the place that was called Tabernacle.  They paid for the land and gave a lot towards the building. Mr Luke preached here in English every fortnight until he died, and he and Mrs Luke lie in the chapel cemetery.

On the 5th of November 1856 the jubilee of the venerable minister Mr Davies was held on the 50th year of his ministry.  Representatives of the Welsh and English sections of the county took part in the meeting, and they gave a present to Mr Davies, on behalf of all the people under his care in his home area. An extensive report was published in the Diwygiwr for December that year.  Mr Davies continued to look after this chapel until the last Sunday in 1863, when he felt it was time to give up his ministry. The churches under his care felt a great sadness because of this, although they could see that he could not continue much longer in his position.

Mr Bateman gave up his care of Fishguard because of this, because he couldn't serve the whole district, and limited his labours to Rhosycaerau and the branches.

In 1864 the church gave a call to Mr Lewis Jones, who was a minister in the Welsh church in Oswestry, and he was inducted here on the 2nd and 3rd of August in that year.  Mr Jones was here for close to seven years but he was not very successful in his ministry.  He severed connection to the church here and went to the Established Church. Before the end of 1871, they gave a call to Mr John Davies, a student from Brecon College and he was ordained on June 25th 1872. On the occasion Mr J Davies, Glandwr preached on the nature of the church and questions were raised by Mr I Williams, Trelech; the ordination prayer was given by Mr E Lewis, Brynberian, the prayer to the minister was given by his teacher Proff. Morris of Brecon and to the church by Mr S Evans, Hebron.  

The cause here has been greatly rejuvenated,  and some tens have been made members in the last few months, so that there is a auspicious look to the church at the start of Mr Davies's ministry.

We haven't had a single  minister raised in this church apart from Mr William Griffiths, Llanharan, but many hard working and helpful men have been here from time to time, and several are here now         

 

REHOBOTH

(Mathry parish)

(This chapel already translated  /big/wal/PEM/Mathry/Hanes.html )

Mae y capel hwn yn sefyll tua haner y ffordd o Dyddewi i Abergwaun. Cangen o Rhosycaerau ydyw, a Meistri W. Davies a D. Bateman a lafuriodd yma yn benaf yn sefydliad yr achos. Oherwydd y pellder o Rhosycaerau, dechreuwyd cynal cyfarfodydd gweddi ac ysgol Sabbotliol mewn tai yn yr ardal, a cheid pregeth yn achlysurol. Aeth y cynnulliadau yn fuan yn rhy luosog i'r tai eu cynwys, a chafwyd gwasanaeth ystordy yn Abercastell, lle y buwyd yn addoli am ysbaid blwyddyn. Meddyliwyd am gael capel, a chafwyd tir gan Mr. Bateman, Rhoslawryfach, am bris isel i fod byth at wasanaeth yr enwad. Adeiladwyd y capel, ac agorwyd ef Ebrill 13eg a'r 14eg, 1841. Ffurfiwyd yma eglwys Gorphenaf 9fed, yr un flwyddyn. Yr oedd gweinidogion Rhosycaerau, a Mr. Griffiths, Tyddewi, yn bresenol ar y pryd, ac ymunodd 25 o bersonau i ddechreu yr achos. Bu y lle dan ofal gweinidogion Rhosycaerau hyd nes y gorfodwyd hwy oblegid pellder ffordd i roddi yr eglwys i fyny. Rhoddwyd galwad i Mr. Samuel Evans i fod yn weinidog yma. Yr oedd Mr. Evans yma yn flaenorol yn cadw ysgol ddyddiol, ac yn pregethu yn fynych, ac urddwyd ef Hydref laf, 1845 Ar yr achlysur pregethwyd ar natur eglwys gan Mr. J. Griffiths, Tyddewi; holwyd y gofyniadau gan Mr. H. Davies, Narberth ; dyrchafwyd yr urdd-weddi gan Mr. W. Davies, Abergwaun ; pregethodd Mr. E. Rees, Penmain, ar ddyledswydd y gweinidog, a Mr. D. Davies, Zion's-hill, ar ddyledswydd yr eglwys. Llafuriodd Mr. Evans yma am fwy na phum' mlynedd. pryd y rhoddodd ofal yr eglwys i fyny, ac y mae yn awr yn byw yn Goodwick, gerllaw Abergwaun, ac yn pregethu yn gyson. Wedi ymadawiad Mr. Evans, y mae yr eglwys hon 'wedi bod o dan yr un weinidogaeth a Berea, dan ofal Mr. Jenkins a Mr. Johns. Mae yr achos yma wedi cynhyddu yn fawr yn y blynyddau diweddaf. Yn haf 1871, adnewyddwyd y capel, a chynaliwyd cyfarfod ei ailagoriad yn mis Hydref, yn nglyn a chyfarfod chwarterol y cyfundeb, ac yr oedd holl ddyled yr adgyweiriad wedi ei thalu. Ni chodwyd yma neb i bregethu. Coffeir yma am Cunnick, Prothero, a John Francis, fel y tri Amenwr. Gan nad ydyw y sir yn nodedig am eu gwresawgrwydd, yr oedd eu dagrau breision, a'u hamenau cynes hwy yn tynu sylw. Diaconiaid presenol yr eglwys ydynt, Thomas Francis, R. Phillips, a J. Harries.*

 

BRYNBERIAN

(Nevern parish)

Saif y capel bwn yn mhlwyf Nanhyfer, neu Nefern, tua ch-we' milldir i'r de-ddwyrain o Drefdraeth. Mae yn ymddangos fod amryw o aelodau yr eglwys a gyferfydd yn awr yn Llechryd, yn byw yn yr ardal hon yn nheyrnasiad Siarl II. a Iago II., a'u bod yn cynal moddion crefyddol yma mewn anedd-dai trwy holl dymor yr erledigaeth. Gan fod y ffordd

* Llythyr Mr. D. Johns.

39

yn bell iddynt fyned i gymundeb i'r man y cyfarfyddai y fam-eglwys, penderfynnsant, wedi cael nodded Deddf y Goddefiad, i adeiladu addoldy yn eu hardal eu hunain. Yn y flwyddyn 1690, yr adeiladwyd capel Brynberian, ar y fan y saif y capel presenol. Y personau mwyaf blaenllaw gyda'r gorchwyl o adeiladu oeddynt, George Lloyd, Machongle; Richard Evan, Pontyplwyf; William Owen, y Frongoch, a Thomas John Hugh, o blwyf Nefern, ac Evan Morris, Cilcam, o blwyf Eglwyswen. Capel lled fychan ydoedd yr un cyntaf yma, ond yr oedd yn ddigon mawr i ateb i'r gynnulleidfa y pryd hwnw. Mr. Thomas Beynon, ac ar ei ol ef, Mr. Dayid Sais, gweinidogion Llechryd, a ofalent am yr achos hwn hyd farwolaeth Mr. Sais, yn 1741. Wedi hyny dewisodd eglwys Brynberian weinidog iddi ei hun. Disgynodd ei dewisiad ar un o'i haelodau ei hun, sef Mr. David Lloyd, yr hwn oedd wedi bod yn pregethu yma fel cynorthwywr er's naw mlynedd. Urddwyd of Mehefin 23ain, 1743. Parhaodd i lafurio yma ac yn y ganghen yn Trefdraeth hyd derfyn ei oes yn 1764. Wedi marwolaeth Mr. David Lloyd, bu ei frawd, Mr Thomas Lloyd, gweinidog Trewyddel, yn gwasanaethu yr achos yn Brynberian, mewn cysylltiad a Threwyddel, hyd y flwyddyu 1770, pryd yr urddwyd Mr. Stephen Lloyd, mab Mr. David Lloyd. Yr oedd Mr. S. Lloyd yn weinidog rhyfeddol o weithgar a llwyddianus. Yn ei amser ef ffurfiwyd canghenau o'r fam-eglwys yn y Felindre, Maenclochog, a Bethesda, gerllaw Narberth. Bu ef hefyd yn foddion i ddechreu yr achos yn Reyston, yn mysg y Saeson. Oherwydd cynydd y gynnulleidfa, bu raid helaethu capel Brynberian yn fuan ar ol urddiad Mr. S. Lloyd. Gan fod cylch y weinidogaeth wedi helaethu yn ddirfawr, penderfynwyd dewis Mr. Henry George, un o'r aelodau, i fod yn weinidog cynorthwyol i Mr. S. Lloyd. Urddwyd ef yn y flwyddyn 1790. Yn mhen rhai blynyddau wedi urddo Mr. George, rhoddwyd ergyd ofnadwy i'r achos trwy i Mr. Lloyd, yn ei henaint, ac yn nghanol ei enwogrwydd a'i ddefnyddioldcb, syrthio i bechod gyda dynes o'r gymydogaeth. Wedi i'r son annymunol ddechreu myned allan, ni fynai neb ei gredu nes iddo ef ei hun ei gyfaddef. Gan ei fod trwy ei oes hyd y pryd hwn wedi arwain bywyd difrycheulyd, ac wedi bod yn un o'r gweinidogion mwyaf llafurus a defnyddiol yn ei oes, cafodd pawb eu taro a syndod ac a braw. Yr oedd lle rhyfedd yn Brynberian ar y dydd y diarddelwyd ef. Nid oedd yno nemawr neb heb fod eu teimaladau wedi eu briwio i'r graddau mwyaf. Ni wnaeth y troseddwr unrhyw gynygiad i gelu ei f'ai, na chyfiawnhau ei hun, ond plygai i'r llwch, a gruddfanai mewn chwerwder enaid. Ni welwyd dyn erioed yn fwy drylliog ac edifeiriol. Ond pan yr aeth i ofyn y ffafr o gael ei adferu i gymundcb yr eglwys, safodd deuddeg o bersonau yn benderfynol yn erbyn ei dderbyn, er nad oedd sail gan neb i ameu didwylledd ei edifeirwch Trwy wrthwynebiad y deuddeg hyny, cafbdd yr hen wr calon-ddrylliog ei gadw o gymundeb yr eglwys tra fu byw. Bu farw yn 1801. Yr oedd byd ac eglwys yn edrych arno fel dyn da wedi cael ei oddiweddyd gan brofedigaeth, ac yn ystyried ymddygiad ei wrthwynebwyr tuag ato yn greulondeb angchristionogol. Dywedir i ryw arwyddion o wg yr Arglwydd ddilyn y deuddcg dyn hyny hyd eu bedd. Wedi diarddeliad Mr. S. Lloyd, bu gofal y fam-eglwys yn Brynberian, a'r canghennau yn Trefdraeth, y Felindre, Maenclochog, a Bethesda, ar Mr. Henry George yn unig hyd 1817, pryd y rhoddwyd galwad i Mr. W. Lewis, o athrofa Caerfyrddin, i gymeryd gofal y gangen yn Trefdraeth, ac i

40

gynorthwyo Mr. George yn y canghenau eraill. Urddwyd ef yn 1818, ond bu farw yn 1821, ac felly syrthiodd y gofal oll ar Mr. George drachefn, ond i bobl Trefdraeth, yn 1822, ddewis gweinidog iddynt eu hunain. Yn 1833, cafodd Mr. John Owens ei urddo yn gynorthwywr i Mr. George yn Brynberian, y Felindre, Maenclochog, a Bethesda, a buont yn cydlafurio hyd farwolaeth Mr. George yn 1840 ; yna, oherwydd gwaeledd ei iechyd, cyfyngodd Mr. Owens ei lafur i Maenclochog a Bethesda. Wedi marwolaeth Mr. George, bu yr eglwysi yn Brynberian a'r Felindre am yn agos i dair blynedd yn ymddibynu ar weinidogaeth achlysurol. Yr oedd capel Brynberian wedi cael ei ailadeiladu yn y flwyddyn 1808, yn fath o adeilad ddyblyg, tebyg i hen eglwys blwyfol. Yn 1843, tynwyd yr hen gapel i lawr, ac adeiladwyd yr un presenol. Awst 9fed, 1843, urddwyd Mr. Evan Lewis, o athrofa Aberhonddu, yn weinidog yma. Ar yr achlysur pregethwyd ar natur eglwys gan Mr. D. Rees, Llanelli; holwyd y gofyniadau gan Mr. J. Davies, Glandwr; dyrchâfwyd yr urdd-weddi gan Mr. Caleb Morris; pregethwyd ar ddyledswydd y gweinidog gan Mr. E. Davies, athraw ieithyddol athrofa Aberhonddu, ac ar ddyledswydd yr eglwys gan Mr. E. Jones, Crygybar.* Mae Mr. Lewis yn parhau i lafurio yma, a'i fwa yn gryf trwy rymus Dduw Jacob, hyd y dydd hwn. Yn Brynberian y cynaliwyd y gymanfa gyntaf fu gan yr Annibynwyr yn Nghymru yn y flwyddyn 1778, pryd y pregethodd Mr. Lewis Rees, oddiwrth Ioan xxi. 15 - 18, a Mr. Rees Harries, Pwllheli, oddiwrth Ioan xii. 26. Bu yma gymanfa drachefn yn 1807, pryd y pregethodd Dr. G. Lewis, Mr D. Williams, Llanwrtyd; Mr. D. Jones, Crugybar, ac eraill. Ac yn 1840, cynaliwyd y drydedd gymanfa yma. Mae yr eglwys hon trwy holl ysbaid ei hanes wedi bod yn enwog o dangnefeddus. Calfiniaeth iachus oedd yr athrawiaeth a bregethid iddi ym mhob oes. Dywedir fod rhyw faint o wahaniaeth barn rhwng Mr. David Lloyd, a'i frawd, Mr. Thomas Lloyd, am berson Crist, ond nid ydym yn gwybod digon o'r manylion i allu dyweyd pa beth oedd y gwahaniaeth rhyngddynt. Eglwys Annibynol, yn ystyr fanylaf y gair, fu yr eglwys hon yn mhob cyfnod o'i hanes. Ni bu yma un mesur o ogwyddiad at Henaduriaeth, fel y bu yn rhai o hen eglwysi Ymneillduol Cymru. Yr oedd rhai o'r hen Annibynwyr mwyaf selog gynt yn dal nad oedd yn rheolaidd iddynt ddewis un yn weinidog heb ei fod yn aelod o'r eglwys fyddai yn ei ddewis, ac elai rhai mor bell a dal, nad oedd neb yn weinidog mewn un man, ond yn y lle oedd wedi eu dewis - ei fod yn ddiurddau yn mhob lle arall y digwyddasai iddo fyned iddo. Clywsom flynyddau yn ol i'r eglwys hon fod fwy na dwy flynedd heb gymundeb, am nad ystyriai ei bod yn rheolaidd i weinidog un eglwys arall weinyddu yr ordinhad iddi. Nis gallwn sicrhau gwirionedd hyn, ond clywsom hen bobl er's agos ddeugain mlynedd yn ol yn ei adrodd fel gwirionedd. Ei haelodau ei hun fu ei gweinidogion, fel y gwelsom, am agos i gan' mlynedd, sef o 1744 hyd 1840. Yn y flwyddyn 1839, codwyd ysgoldy yn Pontcynon, lle y cynhelir moddion crefyddol yn rheolaidd, er nad oes eglwys wedi ei ffurfio yn y lle. Yn y flwyddyn 1867, unodd eglwysi Brynberian a'r Felindre i adeiladu ty i'r gweinidog, gerllaw Felindre. Cafwyd tir gan Syr T. D. Lloyd, Bronwydd. Mae yn dy cyfleus iawn, ac y mae yr holl ddyled wedi ei thalu.

*Diwygiwr, 1843. Tu dal. 285.

41

Mae yr eglwys hon o bryd i bryd wedi cyfodi llawer o bregethwyr. Heblaw y tri Lloyd ac H. George, y rhai fuont yn weinidogion yma, gellir enwi y rhai canlynol, ac o bosibl, amryw eraill pe byddem yn gwybod eu henwau: -

  • Emanuel Davies, Hanover. Gweler hanes yr eglwys hono.
  • David Edwards, Elswick, Lancashire. Addysgwyd ef yn athrofa Gwrecsam, a bu yn weinidog defnyddiol yn Elswick am ddeugain mlynedd. Bu farw Gorphenaf 3ydd, 1843, yn 69 oed.
  • Thomas Edwards, brawd David Edwards. Rhoddwyd cymaint a wyddys o'i hanes ef yn nglyn a hanes Penybont-ar-Ogwy.
  • Thomas Rees. Gweler hanes Huntington, Maesyfed.
  • Thomas John, neu Thomas Sion, fel ei gelwid. Bu yn bregethwr cynorthwyol yma am flynyddau lawer, a bu farw yn 1833. roedd gan bawb barch mawr i Thomas Sion fel dyn tra chrefyddol. Cylchwr (cooper) ydoedd wrth ei alwedigaeth. Yr oedd dau foneddwr yn nghymydogaeth Felindre - Mr. Williams, Cwmgloin, a Mr. Simmins, Henllys - i'r rhai yr arferai weithio yn achlysurol, a'r rhai ar brydiau a ddeuent i'w wrando yntau yn pregethu. Ar ol bod yn Hwlffordd un Sadwrn, ac yr oedd yn foreu Sabboth arnynt yn dychwelyd; ac fel yr oeddynt yn nesau at dy Thomas Sion, dywedodd Mr. Simmins wrth Mr. Williams, mae eisiau treio Thomas Sion, i ni gael gweled a ydyw ef gystal ag y mae yn dyweyd wrthym ni am fod. Galwodd ar Thomas allan, a gofynodd, "Thomas, beth yw pris y casgis yn awr genych? Mae arnaf eisiau rhai yn Henllys." "Mi ddywedaf i chwi pan y byddaf yn myned i'r gweithdy ar y Sabboth," oedd ateb parod Thomas ; ac y mae yn ddiau fod syniad y ddau yn uwch am dano nag o'r blaen.
  • William George, neu William Siors. Pregethai yntau yn achlysurol. Yr oedd yn ddyn da iawn. Ac yn un nodedig am ei ofal i ymddiddan yn bersonol am achos eu heneidiau a'r gwrandawyr. Bu yn foddion felly i ddwyn llawer i wneyd proffes o grefydd. Trwy ei ymddiddanion personol ef y dygwyd yr enwog Thomas Griffiths, Hawen, i uno a'r eglwys yn Trefdraeth. Mae amser marwolaeth y dyn da hwn yn anhysbys i ni.
  • Benjamin Evans. Aeth i'r athrofa tua dechreu y ganrif hon, a bu farw cyn gorphen ei amser yno.
  • William Beynon. Yr oedd ef yn bregethwr cynorthwyol yma yn nyddiau Mr. George.
  • Morris Thomas. Bu ef farw yn ieuangc.
  • George Rees. Gweler hanes Gedeon.
  • David Thomas. Daw ei hanes ef yn nglyn a Lacharn.
  • Benjamin Owen. Gweler hanes Zoar, Merthyr.
  • Lewis Griffiths. Ni bu yn pregethu yn hir, bu farw yn 1842.
  • Paul Perkins. Dechreuodd bregethu, ac yr oedd yn ddyn ieuangc gobeithiol, ond bu farw yn ugain oed.
  • David M. George. Addysgwyd ef yn athrofa Aberhonddu, ac urddwyd ef yn Hermon a Llansadwrn, lle y mae etto.

COFNODION BYWGRAPHYDDOL.

THOMAS BEYNON. Nid oes genym nemawr o hanes i'w roddi am dano ef, amgen na'i fod wedi derbyn addysg reolaidd i'r weinidogaeth, yn dra thebyg yn athrofa Mr. Samuel Jones, Brynllwarch. Urddwyd ef, ac amryw

42

eraill o weinidogion, yn y flwyddyn 1688, pan yr oedd gwawr rhyddid crefyddol ar dori. Tebygol ei fod yn pregethu lawer o flynyddoedd cyn hyny, canys yr ydym yn cael yn nghofnodion y Bwrdd Cynnulleidfaol fod ei fab ef yn cael ei gynal gan y Bwrdd fel myfyriwr yn athrofa Brynllwarch yn 1696. Mae yn rhaid gan hyny fod Mr. Beynon yn ddyn canol oed y pryd hwnw. Bu llaw ganddo yn nghyhoeddiad rhai llyfrau Cymreig. Yr oedd yn byw mewn lle a elwid Rhydlogyn, gerllaw Aberteifi. Bu farw yn Mehefin, 1729.

DAVID SAIS. Gweler hanes Llechryd.

DAVID LLOYD. Yr oedd ef yn fab i George Lloyd, Machongle, un o adeiladwyr y capel cyntaf yn Brynberian. Ganwyd ef yn y flwyddyn 1703. Dechreuodd bregethu yn ei fam-eglwys yn y flwyddyn 1734, ac urddwyd ef yn Mehefin, 1743. Bu farw yn driugain ac un mlwydd oed, Ionawr 13eg, 1764. Calfiniad cadarn ydoedd o ran ei farn.  Cyfrifìd ef yn ddyn da a defnyddiol iawn. Mae yn flin na byddai genym ddeinyddiau i roddi ychwaneg o fanylion o hanes gweinidog mor ragorol.

THOMAS LLOYD. Gweler hanes Trewyddel.

STEPHEN LLOYD. Mab Mr. David Lloyd a nai Mr. Thomas Lloyd, oedd ef. Ganwyd ef yn 1744, ac urddwyd ef, fel y nodwyd, yn 1770. Wedi bywyd o lafur a defnyddioldeb mawr, machludodd ei haul dan gwmwl. Ond er ei lithriad blin, y farn gyffredinol am dano ydoedd, ei fod yn ddyn duwiol. Rhyw ddwy neu dair blynedd y bu fyw ar ol ei gwymp. Bu farw yn mis Hydref, 1801, yn ddwy-ar-bymtheg-a-deugain oed. Yr oedd yn ysgolhaig da, ond nid ydym yn gwybod yn mha le yr addysgwyd ef. Yn y Llystyn, yn mhlwyf Nefern, yr oedd yn cyfaneddu. Yr oedd yntau, fel ei dad, yn Galfìniad diysgog.

HENRY GEORGE. Mab John George, o blwyf Nefern, oedd ef. Ganwyd ef yn mis Mai, 1763. Pan yr oedd yn ugain mlwydd oed derbyniwyd ef yn aelod o eglwys Brynberian. Yr oedd yn ddyn ieuangc o alluoedd rhagorach na'r cyffredin. Wrth weled ei ddiwydrwydd crefyddol a'i gynydd mewn doniau a gwybodaeth, anogwyd ef gan yr eglwys i ddechreu pregethu yn mhen tua dwy flynedd ar ol iddo gael ei dderbyn yn aelod. Wedi cael pum' mlynedd o brawf o'i ddoniau fel pregethwr, rhoddwyd galwad iddo i ddyfod yn gydweinidog a Mr. S. Lloyd, yr hwn oedd yn awr a chwech o eglwysi dan ei ofal Urddwyd ef yn 1790. Y gweinidogion a gymerasant ran yn ngwasanaeth yr urddiad oeddynt S. Lloyd, Brynberian; J. Griffiths, Glandwr; J. Richards, Trefgarn, a B. Evans, Drewen. Parhaodd Mr. George i lafurio yn ei gylch eang am haner cant o flynyddau, ac er fod ganddo dros bymtheg milldir rhwng rhai o'i eglwysi a'u gilydd, a mynyddoedd meithion i'w croesi, ni oddefodd i wynt na gwlaw, oerni na gwres i'w gadw un amser rhag myned at ei gyhoeddiadau. Er na ddarfu iddo ef, fel ei ragflaenor, Mr. Lloyd, blanu un achos newydd, bu yn ffyddlon a diwyd iawn yn dyfrhau yr hyn a blanwyd gan eraill. Wrth ddychwelyd adref yn mis Chwefror, 1840, o Bontcynon, tarawyd ef gan boen dirfawr yn ei ddanedd, yr hwn yn fuan a ymdaenodd dros ei holl gorph nes ei wneyd yn ddideimlad. Cadwyd ef gan ragluniaeth rhag syrthio, ac aeth yr anifail ag ef yn ddiogel adref. "Wedi ei gymeryd oddiar gefn yr anifail, a'i roddi yn ei wely, adfywiodd ychydig, a than driniaeth feddygol, coleddid gobaith am ei adferiad i'w iechyd arferol, ond yn dra annisgwyliadwy, dydd Gwener, Chwefror 14eg, 1840, bu farw heb roddi ond dwy ochenaid wrth anadlu ei ysbryd allan o'r babell bridd.

43

Yr oedd Henry George yn ddyn anghyffredin o fawr o ran corph, nid yn gyffredin y gwelsom ei gymaint, chwaethach ei fwy. Yr oedd tua chwe' troedfedd a thair neu bedair modfedd o daldra, a'i esgyrn a'i gnawd yn llawn a chedyrn, yn cyfateb i'w daldra. Ond er ei fod mor anarferol o fawr, yr oedd o'i goryn i'w droed yn hynod o luniaidd a phrydferth. Fel pregethwr yr oedd yn synwyrol a buddiol i'w wrandaw, heb ddim yn nodedig yn ei ddoniau na'i bethau i dynu sylw. Pregethwr buddiol o'r radd ganol ydoedd, uwchlaw y dosbarth mwyaf dinod, ac islaw y rhai enwocaf. Yr oedd pobl ei ofal yn ei barchu yn fawr ac yn coleddu barn uchel am dano. Mae yn rhaid fod rhyw ragoriaethau yn perthyn iddo tuhwnt i'r cyffredin cyn y gallasai barhau yn ei ardal enedigol i fod yn gymeradwy am haner can mlynedd. Bu yn briod ddwywaith. o'i wraig gyntaf cafodd bedwar o feibion a phedair o ferched. Ni bu iddo blant o'i ail wraig. Yr un fath a'i ragflaenaflaid, yr oedd ef o ran ei syniadau yn uchel- Galfinaidd.

Translation by Eleri Rowlands (Feb 2009)

This chapel stands in the parish of Nanhyfer, or Nevern, about six miles to the south-east of Trefdraeth.  It appears that several members of the church that now meet in Llechryd lived in this area during the reign of Charles II and James II., and that they held religious means here in dwelling houses throughout the time of persecution.  Since it was a long way  

* Llythyr Mr. D. Johns.

39

for them to travel to communion in the mother church, they decided, once they'd had the patronage of the Act of Tollerance,  to build a house of worship in their own area.  In the year 1690, Brynberian chapel was built, on the spot where the present chapel now stands.  The most prominent persons in the building were,  George Lloyd, Machongle; Richard Evan, Pontyplwyf; William Owen, Frongoch, and Thomas John Hugh, from Nefern parish, and Evan Morris, Cilcam, from the parish of  Eglwyswen. The first chapel was quite small, but it was big enough for the needs of the congregation at that time. Mr Thomas Beynon, and after him, Mr David Sais, the ministers of Llechryd, cared for the cause until the death of Mr Sais, in 1741.  After that the church of Brynberian chose a minister for themselves.  Their choice fel on one of their own membership, Mr David Lloyd, who had been preaching here as an assistant for nine years.  He was ordained on June 23rd, 1743.  He continued to labour here and in the branch at Trefdraeth for the rest of his life which ended in 1764.  After the death of Mr David Lloyd, his brother, Mr Thomas Lloyd, the minister of Trewyddel, served the cause at Brynberian, along with Trewyddel, until the year 1770, when Mr Stephen Lloyd, the son of Mr David Lloyd was ordained.  Mr Stephen Lloyd was an extraordinarily hard working and successful minister.  In his time the branches of Felindre, Maenclochog and Bethesda, near Narberth, were formed.  He was also the instrument for the creation of the English cause in Reyston.  As a result of the increase in the membership, Brynberian chapel had to be extended soon after the ordination of Mr S. Lloyd.  Since the circuit of the ministry had greatly enlarged, it was decided to choose Mr Henry George, one of the members, to be an assistant preacher to Mr S. Lloyd.  He was ordained in the year 1790.  Some years after the ordination of Mr George,  the cause received a great blow when Mr Lloyd, in a great age, and in the midst of his fame and usefulness, fell into sin with a woman in the community.  Once the undesirable news was known, no-one believed it until he himself admitted it.  As he had, throughout his life, led a spotless life, and had been one of the most hard working and useful ministers, everyone was smitten with shock and fear.  It was a strange place in Brynberian on the day that he was excommunicated.  Hardly anyone had unbruised feelings.  The transgressor did nothing to hide his fault, nor to justify himself, but he bent to the dust, and he groaned in the bitterness of his soul.  No man was ever more broken and repentant. But when he went to ask to be allowed to return to the community of the church, twelve persons stood firm against his acceptance, even though no one had any foundation to doubt the sincerity of his repentance.  Because of the opposition of these twelve people, the old, broken hearted man was kept from the communion of the church for the rest of his life.  He died in 1801.  The world and the church looked on him as a good man who had been overtaken by tribulation, and who considered the behaviour of his opposers towards him as unchristian cruelty.  It is said that some signs of the Lord's frown followed these twelve men to the grave. After the excommunication of Mr S. Lloyd, the care of the mother church in Brynberian, and the branches in Trefdraeth, Felindre, Maenclochog, and Bethesda, fell on the shoulders of Mr Henry George alone until 1817, when a call was sent to Mr W. Lewis, from Carmarthen college, to take care of the branch in Trefdraeth, and to

40

help Mr George in the other branches.  He was ordained in 1818, but he died in 1821, and so the whole care fell to Mr George again, but the people of Trefdraeth chose a minister for themselves in 1822.  In 1833, Mr John Owens was ordained as assistant to Mr George in Brynberian, Felindre, Maenclochog, and Bethesda, and they worked together till the death of Mr George in 1840; then, because of the deterioration in his health Mr Owens curtailed his labour in Maenclochog and Bethesda.  After the death of Mr George, the churches in Brynberian and Felindre depended on occasional ministry for close on three years.  Brynberian chapel which had been built in the year 1808, was a double building, like the old parish churches. In 1843, the old chapel was pulled down, and the present one was built.  On August 9th, 1843, Mr Evan Lewis, from Brecon college was ordained as minister here.  On that occasion Mr D. Rees, Llanelli preached on the nature of a church; the questions were asked by Mr J. Davies, Glandwr; the ordination prayer was given by Mr Caleb Morris; Mr E. Davies, the language professor in Brecon, preached about the duty of the minister, while Mr E. Jones, Crygybar, preached on the duty of the church*.  Mr Lewis continues to labour here, with his bow strong through the strength of Jacob's God, till this day.  The first gymanfa (singing festival) held by the Independents was held here in Brynberian in the year 1778, when Mr Lewis Rees preached from John xxi. 15-18, and Mr Rees Harries, Pwllheli, preached from John xii. 26.  Another gymanfa was held in 1807, when Mr G. Lewis, Mr D. Williams, Llanwrtyd and Mr D. Jones, Crygybar and others preached.  And in 1840, the third gymanfa was held here.  This church throughout her history has been famously peaceful.  The philosophy preached throughout the ages was healthy Calvinism.  It is said that there was some difference of opinion between Mr David Lloyd, and his brother, Mr Thomas Lloyd, about the person of Christ, but we do not know enough of the details to be able to say what the difference was.  Throughout  all the ages this church has always been an Independent Church in the most detailed meaning of the word.  There was never one measure of inclination towards Presbyterianism, as was seen in some of the old non-conformist chapels in Wales. Some of the old, more zealous, Independents of old felt that it was not appropriate for them to choose any ministers that were not members of the church that may choose them, and some went so far as to state that no-one was a minister anywhere, except in the place that had chosen him - that he was unordained in every other place he might visit. We heard years ago that this church had been more than two years without communion, as they considered it was not appropriate for the minister of any other church to give communion to them.  We cannot ensure that this is the truth, but we heard old people telling this story about forty years ago.  Their own members were ministers to them for almost a hundred years, from 1744 till 1840.  In the year 1839,  Pontcynon schoolroom was built, where religious observance was held regularly, even though a church has not been established in the place. In the year 1867, Brynberian church joined Felindre to build a house for the minister, near Felindre.  They obtained land from Sir T. D. Lloyd, Bronwydd.  It is a very convenient house, and the whole debt has been paid.

*Diwygiwr, 1843. page. 285.

41

This church has from time to time raised many ministers. Other than the three Lloyds and H. George, the ones who became ministers here, can be named here and many others too if we knew their names: -*

  • Emanuel Davies, Hanover. See the history of that church.
  • David Edwards, Elswick, Lancashire. He was a useful minister in Elswick for forty years. He died on July 3rd, 1843 at 69 years old.
  • Thomas Edwards, the brother of David Edwards. See his history in the history of Bridgend.
  • Thomas Rees. See the history of Huntington, Radnorshire.
  • Thomas John, or Thomas Sion, as he is called. He was a lay preacher here for many years and he died in 1833.
  • William George, or William Siors. He was also a lay preacher. He did much to attract many to profess their faith. Through his talks with the famous Thomas Griffiths, Hawen, he persuaded him to join the church in Trefdraeth. We do not know when he died.
  • Benjamin Evans. He went to college at the beginning of this century and died before he finished his course.
  • William Beynon.  He was a lay preacher here in the days of Mr George.
  • Morris Thomas. He died young.
  • George Rees. See the history of Gedeon.
  • David Thomas.  See his history concerning Laugharne.
  • Benjamin Owen. See the history of Zoar, Merthyr.
  • Lewis Griffiths. He did not preach for long, he died in 1842.
  • Paul Perkins. He started preaching and was a young man, but died when twenty years old.
  • David M. George.  He was educated in Brecon college and was ordained in Hermon and Llansadwrn, where he still resides.

BIOGRAPHICAL NOTES.*

THOMAS BEYNON.  We do not have much information about him.  He was ordained, along with several other ministers, in the year 1688.  

42

He lived in a place called Rhydlogyn, near Cardigan. He died in June 1729.

DAVID SAIS. See the history of Llechryd.

DAVID LLOYD. He was the son of George Lloyd, Machongle, one of the builders of the first chapel in Brynberian. He was born in 1703 and ordained in June, 1743. He died on January13th, 1764.

THOMAS LLOYD. See the history of Trewyddel.

STEPHEN LLOYD. He was the son of Mr. David Lloyd and a nephew to Mr. Thomas Lloyd. He was born in 1744, and ordained in 1770. He died in October, 1801.

HENRY GEORGE. He was the son of John George, from the parish of Nefern. He was born in May, 1763. He was ordained in  1790.

*These Biographical Notes have not been fully translated

FELINDRE

(Bayvil parish)

(This chapel already translated  /big/wal/PEM/Bayvil/Hanes.html )

Dechreuwyd pregethu yma gan Mr. Stephen Lloyd; ond yn y flwyddyn 1810 yr adeiladwyd y capel cyntaf yma. ni fwriedid ef ond fel lle i bregethu yn achlysurol a chynal cyfarfodydd gweddi, ac arferai yr holl aelodau fyned i Brynberian i gymundeb. Parhaodd felly hyd yn agos i derfyn gweinidogaeth Mr. Henry George, pryd y barnwyd yn ddoeth i ffurfio yma eglwys Annibynol. Nid oedd yn lluosog ar ei chychwyniad, ac nis gallasai fod, gan y gwesgid ar ei therfynau o bob tu gan eglwysi ereill. Mewn cysylltiad gweinidogaethol a Brynberian y mae wedi bod o'r dechreuad, ac felly y mae yn awr o dan ofal Mr. Lewis. Yn y flwyddyn 1857 adeiladwyd yma gapel newydd hardd a chyfleus ar dir Syr Thomas Lloyd, Bronwydd. Costiodd 361p. 4s. 8c. Cafwyd yr holl gludiad yn rhad. Agorwyd ef Awst lleg a'r 12fed, 1857 ; a chasglwyd cyn dydd yr agoriad mor dda fel nad oedd ond 36p. 6s. 5d. yn aros; ac yr oedd mwy na haner y swm hwnw wedi ei gasglu cyn diwedd cyfarfodydd yr agoriad. Yr oedd yn eglur fod gan y bobl galon i weithio. Trowyd yr hen gapel yn ysgoldy, a chynelir ysgol Frytanaidd ynddo er's blynyddau. Mae yr achos yma yn myned rhagddo yn llwyddianus; ac y mae yr eglwys yn gref a dylanwadol yn yr ardal, er nad yn lluosog iawn. Megis y crybwyllasom yn hanes Brynberian, unodd y ddwy eglwys i adeiladu ty i'r gweinidog yn 1867; ac y mae fod y ty gerllaw y capel yma yn gyfleustra mawr i'r eglwys hon, gan ei bod felly yn cael presenoldeb y gweinidog yn ei holl gyfarfodydd. Ni chyfodwyd yma ond un pregethwr, sef David Morgan Lewis, mab Mr. Lewis y gweinidog, yr hwn sydd newydd orphen ei amser fel efrydydd yn athrofa Caerfyrddin; ac y mae yn awr yn mhrif ysgol Caergrawnt

 

GLANDWR

(Llanfyrnach parish)

Dechreuwyd yr achos yn y lle hwn ac yn Rhydyceisiaid tua y flwyddyn 1708, gan bobl a ymneillduasant o Henllan, oherwydd anghydwelediad mewn barn a'r eglwys hono, ar rai pyngciau athrawiaethol a ffurflywodraeth eglwysig. Pan ddelom at hanes Henllan a Rhydyceisiaid cawn achlysur i roddi hanes manwl o'r anghydfod hwn. Yn Aberclwyn y bu ......................

 

Translation by Maureen Saycell (Feb 2009)

The cause was started here and Rhydyceisiaid around 1708, by members who had split from Henllan because of a difference of opinion on theology and church governance. Detail will be given with the history of Henllan and Rhydyceisiaid. The congregation of Glandwr worshipped at Aberclwyn from 1708 until they built the chapel in 1712. This church and Rhydyceisiaid were considered as one initially and continued under the same ministry as that church for many years. It appears that Mr Lewis Thomas, the first minister here, was an occasional minister at Henllan prior to the split. After Rhydyceisiaid and Glandwr were formed into an Independent Church, he was chosen to be minister through fasting and prayer. He continued to minister in both places, and some other locations where members congregated, until his death in 1745. The second minister here was Mr John David, his ministry lasted for 12 years, he died in 1757. He was followed by Mr John Griffiths, a member of the church. Mr Griffiths was educated at the Independent College, Abergavenny. He was one of the first students to attend there on its opening in 1755. He was ordained at Glandwr July 20th, 1759. The so-called "ordination sermon" was given by Mr John Davies, Trelech from Titus i 9. the challenge to the minister by his teacher, Mr David Jardine, Abergavenny. It appears that Glandwr was exceptionally well educated in theological knowledge, not surprising when it is considered the beginnings were based on deep arguments concerning theology. Mr Lewis Thomas, the first minister was an able theologian, but of High Calvinistic views. This church and its branches were so numerous during the ministry of Mr John David that a call was sent to Mr Evan Williams, a student in Carmarthen College, to become a co-minister with Mr David. Around 40 people were returned to God during his ministry, he came here for a year or two once a month, if not more often. Although this was a large church, known for its religious knowledge during the time of the first two ministers, it became well known throughout Wales and large parts of England during the ministry of the third incumbent Mr Griffiths. As well as being a famous preacher and a public spirited man, he was also a teacher of renown. Many ministers and vicars in Wales were educated in his school, so the names "Griffiths" and "Glandwr" became well known and respected  throughout Wales long before the end of the eighteenth century. His pastoral area was very large. Capel Iwan, Carmarthenshire, was a branch of Glandwr and under Mr Griffiths' care until he gave it up to Mr Morgan Jones, one of his students, when he settled in Trelech. Another branch of Glandwr was Penygroes, Pembrokeshire, which was also under Mr Griffiths' care for most of his ministry. Rhydyceisiaid, from the beginning,was part of Glandwr's ministry. Regular preaching continued at Nantlleddfon, Clydeu Parish, and as far as Llandudoch, near Cardigan. It is felt that preaching there was in the time of Mr John David and that Mr Griffiths may not have taken it on. The minister's workload must have been immense when all these places were under his care, the closest 6 miles away. Mr Griffiths was a well known Cateciser. The shortest catecism was the book he used to teach his people religious knowledge. He continued instruction at all the locations he was responsible for, and thanks to his ability and energy his members were among the most well educated in theology, if not the best in the country. It is natural to conclude that so much education and research ended in unpleasant arguments and disagreeements. Whilst human nature is not under the fear of God, it is certain that it will turn things sour. So it was here near the end of the last century, Mr Griffiths and the main body of the church were faithfully Calvinist, a faction among them rose to hold Arminian views. One David Phillips was their leader. They departed from Glandwr and built a chapel named Rhydyparc, in the parish of Eglwysfair and Curig. In time many of them went a step further to become Unitarians, but those who did not feel in their hearts that they could not take that one step further returned to their old friends at Glandwr. Despite the departure of the Arminians things were not settled completely at Glandwr. Some clung to high Calvinism as taught by Dr Gill and others argued for Calvinism as taught by Andrew Fuller and Dr Edward Williams. The high Calvinists regarded the moderates as dangerous heretics and vice versa. Although arguments within a church are unpleasant, they are more desirable than lack of knowledge or lack of caring about religious truths. Mr William Evans, a preacher ordained to support Mr John Griffiths in 1798, was the leader of the High Calvinists. Despite the differences between him and a large part of the church, things continued on an even keel until around 1799 or 1800, when Mr William Griffiths, son of the old minister, returned from the College in Wrexham, and his father and most of the church expressed a wish for him to be ordained to help with the large ministerial area. Mr William Evans objected very strongly because his views were too low as a Calvinist. Mr Evans got the backing of a fair number of people in his objection and the result was that they broke away and built Hebron, about three quarters of a mile to the west of Glandwr. We do not have all the detail of the arguments that caused the unfortunate rift in the church. In the heat of the argument Mr Thomas Thomas, Fronwen, a member at Glandwr wrote to Mr Benjamin Davies, previously a lecturer at Abergavenny College, who was brought up near Glandwr, to ask his opinion on the subjects in dispute, the following was his reply:-

READING, December 13th, 1803

"DEAR SIR,

Your letter would have had an earlier reply but I have been unwell for some time, the effect of the cold weather on my old illness, now thankfully I feel better. I sympathise with Mr Griffiths on his double grief, that he has been prevented from continuing his ministry because of ill health, and secondly that the church he has nurtured for so many years with success, has been ripped into factions. I know nothing of the ministers that caused this rift, if your picture is accurate I would dare to say that it is not a difference of opinions in as much as a lacking in christian love is the main cause of the differences -----He then goes on to comment on the detailed arguments ----- If I was capable I would make the journey there to attempt to reunite the chapel, but that is not possible ----- I would be most happy to hear that a solution has been reached ----

Your faithful friend and servant,

BENJAMIN DAVIES."

The theologies being argued were deep and the fact that Mr Evans' education was not as wide as Mr William Griffiths ended in  matters being made worse when some comments became more personal. Fortunately this has been resolved for some years now.

Mr W Griffiths came home from College in 1799, but because of the differences, was not ordained until 1803. We have no details of his ordination. The old minister Mr John Griffiths, by now between 70 and 80 years old, and very debilitated. All the pastoral care now fell to Mr W Griffiths, some years before the old man's death in 1811. Mr W Griffiths continued to work at Glandwr and other places, with notable respect, to the end of his life in 1826, although there were times when he could not work because of a mental illness that affected him.

Soon after the death of Mr Griffiths, a call was sent to Mr John Davies, originally from Llanarth, Cardiganshire, currently a student at Newtown College. At the end of his studies he came here for the first Sunday in October, the same year. The following March he was settled as minister after 6 months trial. The following officiated :- D. Thomas, Penrhiwgaled ; T. Griffiths, Hawen ; C. Morris, Narberth ; J. Griffiths, St Davids ; J. Phillips, Bethlehem ; H. George, Bryn­berian ; T. Skeel and D. Davies, Penybont ; W. Davies, Rhosycaerau ; and others. Mr. Davies, Pantteg, preached on the freedom of the church, from Acts iv. 19 ;  Mr. Evans, Hebron, prayed for the union ; then Mr. Lloyd, Henllan, challenged the minister, from 2 Tim. ii. 15, and Mr Jones, Trelech,to the church, from Exod. xvii. 12. All the ministers that took part in the ordination have now died except Mr. Davies, Rhosycaerau, as with the church that sent the call, other than 3 or 4 in Glandwr and another 3 at Moriah. Mr Davies has been here for 37 years, until November, 1863, when he gave up all care except for Moriah, a branch of this chapel. After this the church was without a minister for over 3 years. In the spring of 1867 Mr David Thomas, a young man from Bala College, settled here as minister. In 1871 he accepted a call to Llanfaircaereinion, Montgomery, and left Glandwr in 1872. Now the church is without a minister again.*

The time of Mr Davies' ministry at Glandwr was very important in the history of religion in Wales, and both he and the church at Glandwr played their part. During this time the The Test Act was repealed in 1828, this act forced anyone who held Public Office to partake in Anglican Communion, as well as the Catholic Emancipation Act , the registration of Births, Deaths and Marriages, nonconformists were able to marry in their own house of worship, Commutation of the Tithe Act 1836, etc. It is true to say that the contribution of this church and its minister was small, but if everyone did their share as faithfully as them, undoubtedly these privileges would have been granted earlier and maybe more fully.

As we have noted previously this church was large and with widespread branches, but long before Mr Davies settled here, Capel Iwan, Penygroes and Rhydyceisiaid had separated from the ministry at Glandwr, but the mother church remained strong. As many members and listeners lived in Blaenywaun, Carmarthenshire, with Sunday school and instructional classes being held there regularly in various dwelling houses, in 1828 it was decided to build a chapel here for the convenience of the residents. This was the start of Moriah, which we will discuss later. In 1842, this church built Cefn y Pant schoolhouse, Llanboidy Parish, with the help of the local people. During the summer months there was preaching fortnightly by the ministers of Glandwr and Henllan, at Ganerw, the birthplace of Dr Benjamin Davies, Lecturer at Abergavenny and later Homerton, out in the open usually, this was sometimes inconvenient because of the weather. The house was too small to acccommodate them, so it was decided to build a schoolhouse, for the use of both churches as at Canerw. Once it was built the responsibility for preaching fell to Glandwr only. From the beginning preaching was fortnightly, sometimes more often, with Sunday school and prayer meetings held regularly.

Glandwr has been rebuilt and restored many times. First built in 1712, rebuilt or remodelled 1717 according to a commemorative stone, third time in 1774, current built in 1836. A large,strong and convenient chapel with large surrounding cemetery. 7 ministers, including 4 early ministers here-

Lewis Thomas, John David, John Griffiths, and W. Griffiths ; Thomas Davies, minister of the Green, Haverfordwest,  Gabriel Rees, Baptist minister of Rhydwylim; and Benjamin Griffiths, Trefgarn.

The following were raised to preach here :-

  • JOHN GRIFFITHS - Ynysfawr, Llandysilio. Studied with John Griffiths, Castellgarw,settled in England
  • JOHN GRIFFITHS - Castellgarw, got the ministry here,
  • EVAN JOHN - he was the theology elder here 1771 and 1776, named alongside the minister recommending students for the colleges.
  • THOMAS DAVIES - Died in 1788, age 37, history with Hanover, Monmouth and Green, Haverfordwest, where he was a minister.
  • PHILLIP MAURICE - recommended for Abergavenny College, meeting held in Glandwr, October 31st,1770. Further history with Tyn'ygwndwn and Ebenezer, Cardiganshire.
  • JOHN JAMES - recommended to Abergavenny College August 31st,1776. We have no certain history but he may have spent some weeks at Hanover then moved to Montgomery.
  • EVAN JONES - Ordained at Amlwch, Anglesey, from there to America.
  • WILLIAM EVAN - Some history given, more with Hebron and Penygroes.
  • JAMES DAVIES - Tymawr, Llanfyrnach, also known as Siams Dafydd. well versed in politics and law as well as religion. Great ability to pray. Died October 1844, aged 87.
  • WILLIAM LEWIS -  recommended  Wrexham College, June 16th, 1793. No further history.
  • JOSEPH DAVIES -recommended  Wrexham College, March 11th, 1795. No further history.  
  • BENJAMIN EVANS - History with Ruthin and Bagillt, where he was a minister.
  • MICHAEL WILLIAMS - 40 years ago known throughout Wales as a travelling preacher. Died 20 years ago, buried  Baptist cemetery, Rhydwylim.
  • BENJAMIN JAMES -  Rhydygorwaen, Llanglydwen, known in his locality only, died 1871.
  • WARIOTT EDWARDS -  brother of the late Mr. Samuel Edwards, Machynlleth. Confirmed 1827.Spent some time in school with Mr. Davies, Rhydyceisiaid, Llanboidy. Kept schools at Llanteg, Cefnypant, and Glandwr. preached monthly at Amroth, in English. Died suddenly Spring 1872, aged 65.
  • PHILLIP THOMAS - Mininster at Pennorth and Aberescyr, Breconshire.
  • LEWIS BEYNON - confirmed 1862, began preaching soon after. Brecon College, then Welsh minister in Bristol.

BIOGRAPHICAL NOTES **

LEWIS THOMAS - Little history - occasional preacher Henllan around 1706 - died 1745 - buried Glandwr.

JOHN DAVIES - 1745 minister Glandwr, Rhydyceisiaid - died 1757 - lived Cilast, Manordeifi.

JOHN GRIFFITHS - born Castellgarw, Llanglydwen, Carmarthenshire in 1731 - school at Haverfordwest, Mr Tasker, vicar teaching - then opened school at Glandwr - October 7th, 1754 to Carmarthen College, supported by the Board, 1 year in had to move to Abergavenny because Carmarthen was closed - ordained Glandwr June 20th, 1759 - married Dinah daughter of Mr Dyfnallt/Devonald, Graig, Llanfyrnach, Farmer -  struck with paralysis around 1803, unable to do much after - Died November 7th, 1811, aged 80 - buried Glandwr - Published a short Catechism and some other short booklets.

WILLIAM GRIFFITHS - Born 1777, son of Mr John Griffiths - began to preach at 16 - Wrexham College February 2nd, 1795 - ordained around 1803 - Struck by mental illness some time after this, improved after treatment - married, 2 children - taken ill again 1824 - Died January 9th, 1825 - Buried Glandwr.

* Letter Mr. Davies, Moriah.

**Only a shortened version of these biographical and professional notes have been translated.

 

CONTINUED

 


( Gareth Hicks - 23 Feb 2009)